قدیمی‌ترین اثر تاریخی شهر کلات نادری مسجد کبود گنبد کلات مشهد است. بنای اولیه مسجد کبود گنبد کلات مشهد به دوره سلجوقیان (سده‌های پنجم و ششم هجری) می‌رسد و این خود می‌رساند که کلات از دیر باز معمور و آباد بوده وگرنه بنای مسجدی با این ابعاد در جایی که آدم احساس می‌کند آخر دنیاست، لزومی نداشت. آنچه اکنون دیده می‌شود، مسجدی است که یک بار نادر در عهد خود دستی به سر و صورت آن کشیده و ایوان‌هایی در اطرافش ساخته و یک بار نیز در زمان فتحعلیشاه قاجار (1250- 1212 ه. ق) به وسیله «یلنگتوش خان» پسر فتحعلی خان جلایر مرمت شده است.

این جلایری‌ها در واقع یک خاندان بودند که نسل اندر نسل از طرف سلاطین ایران بر کلات حکومت می‌کردند و بزرگشان فردی است به نام «تهماسب قلی خان جلایر» که در دستگاه نادرشاه مقامی و جلالی داشت. اکنون هم زیر گنبد مسجد کبود گنبد کلات مشهد سه سنگ قبر قدیمی به چشم می‌آید که یکی‌شان متعلق به گور «حمید محمد خان» برادر یلنگتوش خان مرمت گر مسجد است.

شهدای کلات نیز زیر همین گنبد در خاک آرمیده‌اند. بگذریم، تا چندی پیش تمام کاشی‌های گنبد مسجد فرو ریخته بود و بر جای آنها گیاهان هرزه روئیده بود، آن قدر که وقتی می‌گفتند مسجد کبود گنبد، شنونده به خنده می‌افتاد! اما حالا واقعا کبود گنبد است و از نو کاشی کاری شده. گنبدی است عظیم و دو پوشش که به کلات زیبایی خاصی بخشیده. مثل بیشتر مساجد ایران یک هشتی ورودی دارد و بعد هم یک صحن چهار ایوانی و شبستانی که از صحن بزرگ‌تر است؛ به اضافه وضوخانه.

از هشتی مسجد کبود گنبد کلات مشهد راهی به سوی حمام موسوم به حمام نادری وجود دارد که آن هم با دو خزینه آب سرد و گرم و رختکن بزرگ و غرفه و فواره‌ای در وسط بینه جایی دیدنی است، البته اگر اداره میراث فرهنگی به مرمتش همت گمارد!